Bestemming in Balans: Nieuw afwegingskader ontwikkeld

"Het ontwikkelde afwegingskader beoordeelt de balans in een bestemming op drie domeinen: economie, maatschappij en omgeving. Het kader vormt het startpunt voor een gezamenlijk gesprek tussen stakeholders over het bereiken en behouden van balans, waarbij cijfers worden geduid en samen geïnterpreteerd tijdens een balanstafel," aldus Jeroen Klijs, lector bij BUas.

Aanleiding: groeiende druk op bestemmingen

Zuid-Holland is een populaire provincie voor dag- en verblijfsrecreatie. Van de stranden van Scheveningen tot de natuurgebieden van Midden-Delfland: het toeristisch-recreatief gebruik neemt toe. Tegelijkertijd groeit de bezorgdheid over de impact op leefbaarheid, natuur en infrastructuur. In het coalitieakkoord 2023–2027 werd daarom expliciet aandacht gevraagd voor een duurzame ontwikkeling van recreatie en toerisme, in balans met de omgeving.

De hoofdvraag van het onderzoek is: “Hoe kan in kaart worden gebracht of toeristische en recreatieve bestemmingen in Zuid-Holland in balans zijn op korte en (middel)lange termijn? En wat zijn de handelingsperspectieven om met disbalans om te gaan?”

De aanpak: een afwegingskader voor balans

Balans kan worden gezien als het streven om binnen de draagkracht van de bestemming een vorm van R&T te realiseren met een zo positief mogelijke door stakeholders gepercipieerde uitkomst. Het meten van balans is evenwel zeer complex. Zelfs wanneer een bestemming als geheel in balans lijkt, kunnen sommige stakeholders geen balans ervaren omdat sommige effecten zo negatief zijn dat zonder het weghalen daarvan in hun optiek nooit balans kan ontstaan. Het is daarom essentieel om ook te kijken naar samenhang. Er kunnen namelijk effecten optreden die leiden tot disbalans binnen sociaal-culturele, sociaaleconomische en sociaalecologische aspecten. Maar er kan ook sprake zijn van disbalans tussen deze aspecten.

Het consortium ontwikkelde daarom een methodologie die toeristische balans inzichtelijk maakt via een afwegingskader. Dit kader combineert objectieve data (zoals economische cijfers en CO₂-uitstoot) met subjectieve elementen (zoals bewoners- en bezoekersonderzoeken). CELTH bracht hierbij haar expertise in op het gebied van brede welvaart, maatschappelijke waarde en organiserend vermogen op bestemmingen.

Het afwegingskader beoordeelt bestemmingen op drie domeinen:

• Economie – bijdrage van R&T aan werkgelegenheid en lokale economie.
• Maatschappij – impact op bewoners, bezoekers en werknemers.
• Omgeving – druk op natuur, infrastructuur en duurzaamheid.

Voor elk domein zijn vijf kernindicatoren geselecteerd, zoals economische impact, vestigingsklimaat, specialisatiegraad, voorzieningenniveau, druktebeleving, oordeel inwoners, bezoekers en werknemers, klimaatdruk, modal split autobezoek, landoppervlak R&T en kwetsbare natuur. De totale set van 15 kernindicatoren combineert zowel objectieve data (zoals economische cijfers) als subjectieve data (zoals bewoners- en bezoekersonderzoeken).

Pilot: drie bestemmingen getest

Het afwegingskader werd toegepast op drie uiteenlopende bestemmingen in de provincie Zuid-Holland:

• Scheveningen – stedelijke bestemming met piekdrukte en sterke afhankelijkheid van toerisme.
• Goeree-Overflakkee – eiland met kusttoerisme en recreatieve potentie in het binnenland.
• Midden-Delfland – landelijk gebied met dagrecreatie en kwetsbare natuur.

De onderzoekers hebben getracht te bepalen of er per kernindicator sprake is van balans of disbalans. Het bleek echter heel lastig om grenswaarden te bepalen. Vooral vanwege de grote invloed van de lokale context en de complexe interpretatie van de kernindicatoren. Bovendien lieten de pilots zien dat data op lokaal niveau vaak beperkt beschikbaar is, en dat maatwerk per bestemming noodzakelijk is.

Daarom hebben de onderzoekers een afwegingskader ontwikkeld waarin de verschillende kernindicatoren worden samengebracht om recreatieve en toeristische balans op een bestemming te beoordelen. Het afwegingskader maakt het mogelijk om enerzijds bestemmingen met elkaar te vergelijken en de balans (of disbalans) per bestemming inzichtelijk en bespreekbaar te maken.

Eindresultaat: Praktische aanpak en handelingsperspectieven

Naast het onderzoeksrapport is een praktische aanpak ontwikkeld. Deze biedt bestemmingen een stapsgewijze aanpak om zelf met het afwegingskader aan de slag te gaan. Van het verzamelen van data tot het organiseren van balanstafels en het formuleren van beleid: deze aanpak maakt het proces toegankelijk en toepasbaar. Die balanstafels zijn essentieel om te komen tot een interactieve dialoog met stakeholders wat kan resulteren tot gedeeld begrip en handelingsperspectief.

CELTH: kennispartner in balansvraagstukken

CELTH leverde een substantiële bijdrage aan het theoretisch fundament van het afwegingskader. Vanuit eerdere projecten zoals Waardevol Toerisme en de Agenda Bewuste Bestemmingen bracht CELTH inzichten in over draagkracht, maatschappelijke waarde en stakeholderperceptie.

De interdisciplinaire samenwerking met de andere partners en de provincie Zuid-Holland toont aan hoe kennisinstellingen, overheden en adviesbureaus gezamenlijk kunnen werken aan een toekomstbestendige toeristische sector.

Volgende stap: van inzicht naar actie

Het project Bestemming in Balans biedt een solide basis voor beleid en praktijk. De uitdaging ligt nu in de implementatie: het vullen van witte vlekken in data, het organiseren van balanstafels en het delen van ervaringen. CELTH blijft zich inzetten om deze vertaalslag te ondersteunen – met kennis, tools en netwerk.