Afbeelding
Bouwen aan Vrijetijdslandschappen met nieuw Mengpaneel
We brengen veel vrije tijd in het karakteristieke Nederlandse landschap door. Maar wat zijn vrijetijdslandschappen precies, hoe ontwikkelen ze zich, wat brengt de toekomst en hoe krijgen we grip op de ontwikkelingen? Deze vragen en nog veel meer worden behandeld in een inspiratienota die CELTH-onderzoekers hebben opgesteld. Nieuw is het Mengpaneel voor Vrijetijdslandschappen dat wordt geïntroduceerd.
Het denken over vrijetijdslandschappen staat nog maar in de kinderschoenen. Om dat een aanzet te geven hebben onderzoekers van NHL Stenden/European Tourism Futures Institute (ETFI), For the Love of Place, HZ Kenniscentrum Kusttoerisme, Breda University of Applied Sciences met ondersteuning van CELTH in opdracht van de provincie Overijssel en Gastvrij Overijssel de inspiratienota ‘Elk landschap in Overijssel is óók een vrijetijdslandschap’ geschreven.
Stefan Hartman van NHL Stenden/ETFI namens de onderzoekers over de aanleiding: “De vrijetijdseconomie mist kansen als zij niet aanhaakt bij de grote ruimtelijke opgaven die in Nederland op stapel staan. De fysieke leefomgeving is in transitie: stapsgewijs worden aanpassingen en veranderingen doorgevoerd, soms met grote ruimtelijke gevolgen voor de beleving en betekenis van plekken. De vrijetijdseconomie is niet zomaar een geïntegreerd, integraal onderdeel in die opgaven. Actie is nodig om bij de vrijetijdseconomie aan te haken.”
Waarom een visie op vrijetijdslandschappen?
Een visie op vrijetijdslandschappen is belangrijk om de relaties aan te geven tussen de vrijetijdseconomie en de fysieke leefomgeving zodat ze elkaar versterken. Met de komst van de Omgevingswet en de grote transitieopgaven is strategisch denken over landschappen en de rol die vrijetijdsbelevingen daarin kunnen spelen alleen maar belangrijker geworden.
Vrijetijdslandschappen zijn karaktervolle plekken om te wonen, te werken en om vrije tijd door te brengen. De omgevingskwaliteit is hoog. Het zijn plekken die mensen een rijkheid aan belevingen bieden, waar bezoekers van heinde en verre naar toe komen en voor terug komen, en die tegelijkertijd voorzien in de behoeften van bewoners en gebruikers. Het zijn betekenisvolle plekken. Plekken waar bovendien ruimte is voor ondernemersinitiatief, voor complementaire concepten en voor gezonde competitie wat leidt tot een optimale belevingskwaliteit en bedrijfsmatige vitaliteit. In vrijetijdslandschappen komen verschillende lagen samen en versterken elkaar; natuur, landschap, (agrarische) cultuur, erfgoed, wonen, werken, recreëren.
Vrijetijdslandschappen geplot
In de publicatie hebben de onderzoekers als eerste testcase diverse Overijsselse vrijetijdslandschappen in een model geplot waar de belevingskwaliteit ten opzichte van de belevingspotentie in de tijd is gezet. De ontwikkeling van een vrijetijdslandschap is vaak eerst sluipend, vervolgens worden impulsen gegeven waarna een balans wordt bereikt. In de laatste fase van ontwikkeling kan disruptie optreden. Het plotten van vrijetijdslandschappen in de grafiek is geen exacte wetenschap, het is een denkmodel, een ‘praatplaat’ zo je wilt, om gebieden en hun kwaliteiten te kennen, en hun verschillen in beeld te krijgen.
Voor Hartman zijn de belangrijkste resultaten: “Door elke plek te beschouwen als ‘ook’ een vrijetijdslandschap, worden er bewuste afwegingen en keuzes gemaakt. Daarvan profiteren de bewoners (recreanten) en bezoekers (toeristen) en ontstaan er kansen voor de vrijetijdseconomie. Op vele plekken gaat dat heel goed, maar op vele plekken is dat te impliciet, gebeurt in te late fases van een project of, erger nog, helemaal niet. Dat proberen we te ondervangen met deze inspiratienota.
Mengpaneel voor strategische keuzes
Om te voorkomen dat ontwikkelingen ‘ons overkomen’ zullen strategische keuzes moeten worden gemaakt. De keuzeopties hebben de onderzoekers in een Mengpaneel voor Vrijetijdslandschappen geplaatst. Dat mengpaneel met 26 schuifjes is een hulpmiddel om belangrijke knoppen te identificeren die ertoe doen voor de ontwikkeling van vrijetijdslandschappen. Het Mengpaneel is een instrument dat inzetbaar is om op gebiedsniveau concreet te maken wat ertoe doet om van de plek een goed functionerend vrijetijdslandschap te maken. Per gebied zullen de instellingen van het Mengpaneel anders zijn.
Ook buiten Overijssel relevant
De inspiratienota ‘Elk landschap in Overijssel is óók een vrijetijdslandschap’ is voor eenieder die met gebiedsontwikkeling bezig is, ook buiten Overijssel, relevant. Momenteel krijgt het project een follow-up. Hartman over het vervolg: “Wij kijken nu met partners van het Vrijetijdsnetwerk (VTN) van provincies en de Rijksoverheid naar het ontwikkelen van een leidraad voor integraal ruimtelijk-toeristisch beleid. We gaan velen stappen verder dan deze inspiratienota, en bieden concrete handvatten hoe beleidsmakers de brug kunnen slaan tussen het ruimtelijke beleidsdomein en die van de vrijetijdseconomie.”
